Đọc hiểu là một kỹ năng nhận thức phức tạp, và đối với những người vừa đặt chân đến một quốc gia mới, thành công của họ thường phụ thuộc vào việc có thể đọc lưu loát bằng ngôn ngữ mới hay không.
Thực tế cho thấy, năng lực ngôn ngữ — bao gồm cả khả năng đọc trôi chảy — đã được chứng minh là yếu tố quan trọng nhất quyết định khả năng tìm việc làm và hòa nhập xã hội.
Hiện nay, số lượng người di cư trên toàn cầu đang liên tục đạt mức cao kỷ lục; các quốc gia như Canada cũng đang đón nhận làn sóng nhập cư lớn nhất trong lịch sử. Trong bối cảnh đó, việc tìm hiểu cách hỗ trợ hiệu quả quá trình phát triển kỹ năng đọc ngôn ngữ thứ hai đã trở thành một vấn đề cấp thiết.
Hiểu biết khoa học hiện nay về quá trình đọc vẫn còn hạn chế. Phần lớn các nghiên cứu tập trung vào việc đọc tiếng Anh, trong khi bỏ qua sự khác biệt đáng kể giữa các hệ thống chữ viết của các ngôn ngữ khác nhau. Thực tế, chữ viết của các ngôn ngữ trên thế giới vô cùng đa dạng: một số sử dụng bảng chữ cái (như tiếng Anh, tiếng Thổ Nhĩ Kỳ), một số dùng chữ biểu ý (như tiếng Trung, tiếng Nhật), trong khi những ngôn ngữ khác lại dùng chữ âm tiết (như tiếng Hindi). Ngoài ra, hướng đọc cũng khác nhau — có ngôn ngữ đọc từ trái sang phải (như tiếng Nga, tiếng Tây Ban Nha), nhưng cũng có ngôn ngữ viết và đọc từ phải sang trái (như tiếng Ả Rập, tiếng Do Thái).
Trước sự đa dạng đó, một câu hỏi thú vị được đặt ra: Liệu người đọc có hình thành những chiến lược đặc thù trong quá trình đọc tiếng mẹ đẻ, rồi vô thức mang theo chúng khi đọc ngôn ngữ thứ hai hay không? Đây chính là một trong những vấn đề cốt lõi mà dự án nghiên cứu quốc tế “Kho ngữ liệu chuyển động mắt đa ngữ” (Multilingual Eye-Movement Corpus, MECO) đang tìm cách giải đáp.
MECO là dự án hợp tác khoa học toàn cầu với sự tham gia của các nhà nghiên cứu đến từ hơn 40 quốc gia, nhằm thu thập và phân tích dữ liệu đọc đa ngữ bằng công nghệ theo dõi chuyển động mắt. Phương pháp này sử dụng thiết bị ghi hình độ chính xác cao để theo dõi chuyển động của mắt trong lúc đọc — ghi nhận vị trí nhìn, các lần quay lại đọc (regression) và nhảy đọc (saccade) — qua đó giúp hiểu rõ cách não bộ xử lý văn bản trong thời gian thực.
Để đảm bảo tính so sánh, tất cả các phòng thí nghiệm tham gia đều tuân theo cùng một quy trình: người tham gia đầu tiên đọc cùng một văn bản tiếng Anh, sau đó đọc bản dịch tiêu chuẩn sang tiếng mẹ đẻ. Thiết kế này cho phép so sánh hành vi đọc giữa các ngôn ngữ khác nhau.
Một trong những phát hiện quan trọng của MECO là: các mô hình đọc hình thành từ tiếng mẹ đẻ tiếp tục ảnh hưởng đến cách người đọc xử lý ngôn ngữ thứ hai. Cụ thể, các chỉ số chuyển động mắt khi đọc ngôn ngữ thứ hai (như thời gian nhìn cố định, tần suất nhảy đọc…) có tới 50% sự khác biệt được giải thích bởi hành vi đọc trong tiếng mẹ đẻ.
Ví dụ, hệ thống chữ viết tiếng Hàn có mật độ thông tin rất cao — mỗi ký tự chứa nhiều thông tin — nên dữ liệu theo dõi mắt cho thấy người đọc tiếng Hàn thường nhảy qua nhiều từ hơn, di chuyển mắt ngắn hơn nhưng tần suất di chuyển lại cao hơn. Trong khi đó, ở tiếng Phần Lan, nơi từ ngữ dài hơn và thông tin phân bố đều hơn, người đọc thường dành nhiều thời gian hơn cho từng từ và ít bỏ qua từ hơn. Đáng chú ý, những chiến lược hình thành từ tiếng mẹ đẻ này vẫn tiếp tục được áp dụng phần nào, ngay cả khi họ đọc một ngôn ngữ có hệ thống chữ viết hoàn toàn khác.
Ngoài ra, MECO còn phát hiện hiện tượng “tách rời” giữa khả năng hiểu và hành vi đọc: khi người không phải bản ngữ đọc văn bản bằng ngôn ngữ thứ hai, điểm hiểu nội dung của họ có thể gần tương đương người bản xứ, nhưng dữ liệu mắt lại cho thấy quá trình đọc tốn nhiều nỗ lực hơn — với thời gian nhìn lâu hơn, ít nhảy đọc hơn và quay lại đọc nhiều hơn.
Các nhà nghiên cứu cho rằng, chiến lược “ưu tiên hiểu hơn tốc độ” này phản ánh sự thích nghi thực tế: trong môi trường học tập hay làm việc, hiểu chính xác nội dung văn bản mang lại lợi ích thiết thực hơn việc đọc nhanh.
Hiện nay, số lượng người di cư trên toàn cầu đang liên tục đạt mức cao kỷ lục; các quốc gia như Canada cũng đang đón nhận làn sóng nhập cư lớn nhất trong lịch sử. Trong bối cảnh đó, việc tìm hiểu cách hỗ trợ hiệu quả quá trình phát triển kỹ năng đọc ngôn ngữ thứ hai đã trở thành một vấn đề cấp thiết.
Hiểu biết khoa học hiện nay về quá trình đọc vẫn còn hạn chế. Phần lớn các nghiên cứu tập trung vào việc đọc tiếng Anh, trong khi bỏ qua sự khác biệt đáng kể giữa các hệ thống chữ viết của các ngôn ngữ khác nhau. Thực tế, chữ viết của các ngôn ngữ trên thế giới vô cùng đa dạng: một số sử dụng bảng chữ cái (như tiếng Anh, tiếng Thổ Nhĩ Kỳ), một số dùng chữ biểu ý (như tiếng Trung, tiếng Nhật), trong khi những ngôn ngữ khác lại dùng chữ âm tiết (như tiếng Hindi). Ngoài ra, hướng đọc cũng khác nhau — có ngôn ngữ đọc từ trái sang phải (như tiếng Nga, tiếng Tây Ban Nha), nhưng cũng có ngôn ngữ viết và đọc từ phải sang trái (như tiếng Ả Rập, tiếng Do Thái).
Trước sự đa dạng đó, một câu hỏi thú vị được đặt ra: Liệu người đọc có hình thành những chiến lược đặc thù trong quá trình đọc tiếng mẹ đẻ, rồi vô thức mang theo chúng khi đọc ngôn ngữ thứ hai hay không? Đây chính là một trong những vấn đề cốt lõi mà dự án nghiên cứu quốc tế “Kho ngữ liệu chuyển động mắt đa ngữ” (Multilingual Eye-Movement Corpus, MECO) đang tìm cách giải đáp.
MECO là dự án hợp tác khoa học toàn cầu với sự tham gia của các nhà nghiên cứu đến từ hơn 40 quốc gia, nhằm thu thập và phân tích dữ liệu đọc đa ngữ bằng công nghệ theo dõi chuyển động mắt. Phương pháp này sử dụng thiết bị ghi hình độ chính xác cao để theo dõi chuyển động của mắt trong lúc đọc — ghi nhận vị trí nhìn, các lần quay lại đọc (regression) và nhảy đọc (saccade) — qua đó giúp hiểu rõ cách não bộ xử lý văn bản trong thời gian thực.
Để đảm bảo tính so sánh, tất cả các phòng thí nghiệm tham gia đều tuân theo cùng một quy trình: người tham gia đầu tiên đọc cùng một văn bản tiếng Anh, sau đó đọc bản dịch tiêu chuẩn sang tiếng mẹ đẻ. Thiết kế này cho phép so sánh hành vi đọc giữa các ngôn ngữ khác nhau.
Một trong những phát hiện quan trọng của MECO là: các mô hình đọc hình thành từ tiếng mẹ đẻ tiếp tục ảnh hưởng đến cách người đọc xử lý ngôn ngữ thứ hai. Cụ thể, các chỉ số chuyển động mắt khi đọc ngôn ngữ thứ hai (như thời gian nhìn cố định, tần suất nhảy đọc…) có tới 50% sự khác biệt được giải thích bởi hành vi đọc trong tiếng mẹ đẻ.
Ví dụ, hệ thống chữ viết tiếng Hàn có mật độ thông tin rất cao — mỗi ký tự chứa nhiều thông tin — nên dữ liệu theo dõi mắt cho thấy người đọc tiếng Hàn thường nhảy qua nhiều từ hơn, di chuyển mắt ngắn hơn nhưng tần suất di chuyển lại cao hơn. Trong khi đó, ở tiếng Phần Lan, nơi từ ngữ dài hơn và thông tin phân bố đều hơn, người đọc thường dành nhiều thời gian hơn cho từng từ và ít bỏ qua từ hơn. Đáng chú ý, những chiến lược hình thành từ tiếng mẹ đẻ này vẫn tiếp tục được áp dụng phần nào, ngay cả khi họ đọc một ngôn ngữ có hệ thống chữ viết hoàn toàn khác.
Ngoài ra, MECO còn phát hiện hiện tượng “tách rời” giữa khả năng hiểu và hành vi đọc: khi người không phải bản ngữ đọc văn bản bằng ngôn ngữ thứ hai, điểm hiểu nội dung của họ có thể gần tương đương người bản xứ, nhưng dữ liệu mắt lại cho thấy quá trình đọc tốn nhiều nỗ lực hơn — với thời gian nhìn lâu hơn, ít nhảy đọc hơn và quay lại đọc nhiều hơn.
Các nhà nghiên cứu cho rằng, chiến lược “ưu tiên hiểu hơn tốc độ” này phản ánh sự thích nghi thực tế: trong môi trường học tập hay làm việc, hiểu chính xác nội dung văn bản mang lại lợi ích thiết thực hơn việc đọc nhanh.
BÀI MỚI ĐANG THẢO LUẬN